၄။ အဘိဓာန်သံုးစွဲေလ့လာနည်း
အဘိဓာန်သံုးစွဲေလ့လာနည်း
''အဘိဓာန်''ဟူေသာ ေကာသကျမ်းလက်ကိုင်မရှိပါမူ ေတွ့သမျှေသာ ပုဒ်တို့ချီ အနက်ကို မသိနိုင်၍ လိုအပ်ေသာ ကိစ္စမြပီးစီးရှိေလရာ၏''ဟူ၍ အဘယာရာမဆရာေတာ် ြပုစုေသာအမရေကာသပါဌ် နိသျကျမ်းနိဒါန်း၌ ေရးသားထားေလသည်။ ထို့ေြကာင့် ပညာရှိြကီးပင် ြဖစ်ြငားေသာ်လည်း အဘိဓာန်ကို လက်ကိုင်ထားရေလသည်။ ယခုအခါ တက္ကသိုလ်များစံနစ်သစ် ြမန်မာစာေပသင်ြကားရာတွင် ''အဘိဓာန်သံုးစွဲေလ့လာနည်း''ကိုပါ ထည့်သွင်းထားသြဖင့် ေရှ့အဘို့ေကျာင်းသူေကျာင်းသားများ ဗဟုသုတပွါးများ ဉာဏ်အေြမာ်အြမင် တိုးတက်လာည်မှာ မုချြဖစ်ေပသည်။
ေြပာဆိုေနြကေသာ ဘာသာစကားတိုင်းသည် ေန့စဉ်နှင့်အမျှ တိုးပွားလျက်ရှိသည်။ ဘာသာစကားများ တိုးပွားလာသည်သာ ေတွ့ရသည်မဟုတ်၊ ဘာသာစကားများ ေြပာင်းလဲေနမှုေပျာက်ြပယ်ဖယ်ရှားမှုများကိုလည်း ြကံုေတွ့ြကရေလသည်။ ဘဝသစ်နှင့်အညီ စကားလံုးအသစ်အဆန်းများလည်း တီထွင်ြကသည်။ အချို့စကားလံုးများသည် ယာယီေခတ္တမျှသာခံ၍ ြပယ်ေပျာက်လွယ်ေလသည်။
ပထမနှင့်ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ြကီးြဖစ်လိုက်ရာတွင် ဘာသာစကားများ သဘာဝအေလျာက်တေရွ့ေရွ့ ထွန်းကားတိုးတက်မှုနှင့်ယိုယွင်းပျက်စီးေစမှု နှစ်ရပ်ကို တရှိန်ထိုးြဖစ်ေစခဲ့သည်။ ထို့ေြကာင့် အဘိဓာန်ေလ့လာေသာပုဂ္ဂိုလ်တို့သည် ေခတ်နှင့်အညီ ဘာသာစကားအတိုးအဆုတ်များကို ေလ့လာြကရမည်။
ေဒါက်တာလှေဖ၏''ြမန်မာစာေပ ဧည်ခံစာတမ်း'' (၁၀)တွင် ဘာသာစကားအဓိပ္ပါယ်ေြပာင်းပံုနှင့်ပတ်သက်၍ ဤကဲ့သို့ ေရးသားခဲ့သည်။
ြမန်မာစာတွင်သာ မဟုတ်ေသး၊ အဂင်္လိပ်စာေပတွင်လည်း
ေရှးအခါက(Fellow) ဆိုေသာစကားသည် လူဂုဏ်တန်ဟူေသာ ေကာင်းသည်အဓိပ္ပါယ်ကိုရပါသည်။ ယခု အခါ ၌မူကား သာမညအဓိပ္ပါယ်ကို အများအားြဖင့် ယူဆတတ်ြက၏။ြမန်မာမှာလည်း ထိုနည်းတူတူပင် ေရှးအခါက ''ညံ''ဆိုေသာစကားသည် ''တိတ်ဆိတ်''သည်ကိုြပ၏။ ယခုအခါကား ဆူညံသည်ဟု ယူဆြက၏။
ထိုနည်းတူ ''ရွံ့သည်၊ လူပါးဝသည်''ဆိုေသာစကားတို့သည် မူလက ''ေြကာက်ရွံ့သည်၊လူအေြကာင်း နားလည်သည်''ဟူ၍ အသီးသီး အနက်ရပါြငားလည်း ယခုေခတ်တွင် ''စက်ဆုပ်ရွံရှာသည်၊ ေသွးြကီးသည်''ဟု အသီးသီး အဓိပ္ပါယ်ေကာက်ယူြကေတာ့၏။
စာေပလည်း အဓိပ္ပါယ်ေြပာင်း၊ စာေရးဆရာတို့လည်း အေရးအသားေြပာင်း၊ ေခတ်လည်း ေြပာင်းလာြကသည်မှာ သခင်္ါရေလာကြကီး၏ဓမ္မတာေပကိုး...ဟုသာ ထင်ြမင်ယူဆမိပါ ေတာ့တည်း...ဟူ၍ ၁၉၃၈-ခုနှစ်က ေဒါက်တာလှေဖ၏အေရးအသားကို ေတွ့ရေပသည်။ ြမန်မာအဘိဓာန်သမိုင်းတွင် ေဒါက်တာ-ဂျဒ်ဆင်၏အဘိဓာန်သည် ေရှ့ေြပးအဘိဓာန် ြဖစ်၍ ချီးကျူးထိုက်ေြကာင်း ဆိုြကေလသည်။ ြမန်မာအဘိဓာန် သမိုင်းအချုပ်ကို ြမန်မာနိုင်ငံသုေတသနအသင်း၊ ဂျာနယ်အတွဲ ၄၇၊ အပိုင်း-၁၊ ၁၉၆၄-ခု၊ ဇွန်လတွင် ဦးတင်လှက စံုလင်စွာ ေရးသားထားသည်ကို ဆက်လက်ေလ့လာသင့်ေပသည်။ ဦးတင်လှက ''အဘိဓာန်ဆိုသည်မှာ ပါဠိစကားအဘိဓာန်မှ ဆင်းသက်လာ၍အမည်တို့ကို ေဟာေသာကျမ်း''ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်ဟု ဆိုေလသည်။ထိုမှတပါး ''အဘိဓာန်ကို ေယဘုယျသေဘာ၊ ဤကဲ့သို့ဖွင့်ဆိုနိုင်ပါေသးသည်။ အဘိဓာန်
ကျမ်း ဆိုသည်မှာ ဘာသာစကားတခုတွင်ရှိေသာ စကားလံုးတို့ကို အက္ခရာဝလိစဉ်ကာ မူလဘာသာစကားြဖင့်ြဖစ်ေစ၊ အြခားဘာသာစကားတမျိုးမျိုးြဖင့်ြဖစ်ေစ အနက်ဖွင့်ဆိုထားေသာကျမ်းမျိုးြဖစ်သည်'' ဟူ၍ တမျိုးြပထားြပန်ေလသည်။
အဘိဓာန်ကို သံုးစွဲေလ့လာရာတွင် အဘိဓာန်၌ ေအာက်ပါအချက်များကို အထူးဂရုြပုေလ့လာရေပမည်။
၁။ စကားလံုး၏စာလံုးေပါင်း၊
၂။ စကားလံုး၏ဗျူပ္ပတ္တိအဓိပ္ပါယ်၊ စကားလံုး၏အနက်အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်၊
၃။ စကားလံုး၏အဓိပ္ပါယ်တူစကားများ၊
၄။ စကားလံုး၏အသံထွက်ပံု ထွက်နည်း၊
၅။ စကားလံုး၏မူလç ရင်းြမစ် ြဖစ်ေပါ်ပံု၊
၆။ စကားလံုး၏ဆင်းသက်ေပါ်ေပါက်လာပံုများပင် ြဖစ်သည်။
အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုရာတွင် ပံုြကမ်းç ဓာတ်ပံုç ရုပ်ပံုများနှင့်ရှင်းလင်းထားသည်များကိုလည်းေတွ့ရှိတတ်ေပသည်။ ထိုမှတပါး သဒ္ဒါစည်းမျဉ်းများ၊ စကားလံုး၊ ေရွးချယ်သံုးမှုများ၊ စကားေြပာဟန်နှင့်စာေရးဟန်ြခားနားမှုများ၊ ဘန်းစကားနှင့်ရပ်စကား၊ ရွာစကား၊ ဓေလ့စကား ကွဲြပားပံုများကိုလည်း ေလ့လာေတွ့ရှိရေပမည်။
ဦးတင်လှ၏အဘိဓာန်အဂင်္ါရပ်များ ေဖါ်ြပရာတွင် ေဖါ်ြပေသာ ေအာက်ပါအချက်သည်လည်း မှတ်သားထိုက်လှေပသည်။ ''အဘိဓာန်လုပ်ငန်း၏အေရးအြကီးဆံုးလုပ်ငန်းမှာ အဘိဓာန်တွင် ထည့်သွင်းေဖါ်ြပရ
မည့်စကားလံုးကို ေရွးချယ်သည့်လုပ်ငန်းပင် ြဖစ်သည်။ အဘိဓာန်ကျမ်းြပုပုဂ္ဂိုလ်သည် အဓိပ္ပါယ်ြပည့်စံုေသာစကားလံုးမှန်သမျှကို စီစစ်ေရွးချယ် အနက်ေဖါ်ရသည်။ ယင်းကဲ့သို့ေသာ စီစစ်ေရွးချယ်ရာ၌ ရိုင်းစိုင်းေသာစကားလံုး၊ ယဉ်ေကျးေတာ်ဝင်ေသာ စကားလံုး၊ ေရှးကျလွန်းေသာစကားလံုး သစ်လွင်ဆန်းြကယ်ေသာ ေနာက်မှေပါ်သည့်ေရွှြကာပင်စကားလံုး၊ အသံုးများသည့်စကားလံုး၊ အသံုးပါးသည့်စကားလံုး၊ အရှင်-ကျွန်စသည်ကဲ့သို့ ေခတ်နှင့်မေလျာ်ေသာ စကားလံုးတို့ကိုဖက်မလိုက် မယိမ်း-မယိုင်၊ အတ္တေနာ မတိ မပါပဲ ေရွးချယ်ရသည်''ဟူ၍ ဆိုထားေလသည်။
အဘိဓာန်များကို ေလ့လာေသာအခါ၌ ြမန်မာစာေပေလာကတွင် ေအာက်ပါအဘိဓာန် မျိုးများကို ခွဲြခားသိထားရာသည်။
၁။ ပါဠိသက္ကတဆိုင်ရာအဘိဓာန်၊
၂။ ေပါရာဏအဘိဓာန်၊
၃။ အဂင်္လိပ်-ြမန်မာနှင့်ြမန်မာ-အဂင်္လိပ်အဘိဓာန်၊
၄။ ြမန်မာ-ြမန်မာအဘိဓာန်များ ြဖစ်ေပသည်။
ြမန်မာ-ြမန်မာအဘိဓာန်များတွင် ဖျာပံုြမို့ အသျှင်ဩဘာဘိဝံသြပုစုေသာ ြမန်မာအဘိဓာန်သည် အေစာဆံုးြဖစ်သည်။ ဆရာယုဒသန်အဘိဓာန်နှင့်ဦးထွန်းြငိမ်းအဘိဓာန်တို့သည် ြမန်မာစာေပေလာက၌ အထူးထင် ရှား ေသာ ကျမ်းများြဖစ်သည်။
သက္ကရာဇ် ၁၈၄၁-ခုနှစ်က အိန္ဒိယြပည် ကာလကတ္တားြမို့၌ ပံုနှိပ်ေသာ မစ္စတာချားလ်လိန်း၏အဂင်္လိပ်-ြမန်မာအဘိဓာန်သည်ကား မက္ခရာမင်းသားြကီး၏ကူညီမှုများစွာပါေသာအဘိ ဓာန်ကျမ်းြဖစ်သည်။ ရန်ကုန်ြမို့ ြမန်မာနိုင်ငံေတာ် စာြကည့်တိုက်၌သာ ေတွ့နိုင်ေလသည်။ယခုေကျာင်းသူေကျာင်းသားများ လက်လှမ်းမှီမှီ ေလ့လာနိုင်ေသာ အဘိဓာန်ကျမ်းများ မှာ တက္ကသိုလ်အဘိဓာန်များပင် ြဖစ်သည်။ (က) မှ (ဆ) အထိသာ ြပီးေသး၍ ယခုအခါ ရပ်ဆိုင်း ထားသည်။
ြမန်မာနိုင်ငံ ေတာ်လှန်ေရးအစိုးရ၏စနစ်သစ်ပညာေရးစီမံကိန်းအရ ''ြမန်မာအဘိဓာန်ချုပ်''တေစာင် ြပုစုလျက်ရှိေလသည်။ ညှိနှိုင်းြပီး စံထားအပ်ေသာ သတ်ပံုများနှင့်အညီ ြပုစုထားေသာ အဘိဓာန်စာအုပ်ြဖစ်၍ တတိုင်းတြပည်လံုး အညီစံကိုက်ထားသံုးရမည့်ကျမ်းလည်း ြဖစ်ေပသည်။ ထိုစာအုပ်များမထွက်မီ တက္ကသိုလ်ြမန်မာအဘိဓာန်ကိုသာ သံုးစွဲြကရမည်ြဖစ်သည်။ ဤ အဘိဓာန်နှင့်ပတ်သက်၍ ဆရာဦးတင်လှ၏ေဝဘန်ထားချက်မှာ- ''တက္ကသိုလ်ြမန်မာအဘိဓာန်တွင် စကားလံုးတို့၏အသံထွက်ကို ေဖါ်ြပထားြခင်းမရှိ။ ယင်းကဲ့သို့ ေဖါ်ြပမထားြခင်းမှာ ဤအဘိဓာန်သည် ြမန်မာနိုင်ငံတွင် ြမန်မာများ အသံုးြပုမည့်
အဘိဓာန်ြဖစ်၍ အသံထွက်ေဖါ်ြပရန်မလိုဟု ယူဆသြဖင့် ေဖါ်ြပမထားြခင်းြဖစ်သည်။ အကယ်၍ အသံထွက် ကိုပါ ေဖါ်ြပရန်လိုသည်ဆိုအံ့၊ ကမ္ဘာသံုးအသံထွက်လက္ခဏာများြဖင့် ေဖါ်ြပရမည်လား၊ သို့တည်းမဟုတ် မည်သည့်အသံထွက်လက္ခဏာမျိုးြဖင့် ေဖါ်ြပရမည်နည်း။ ဤသည်မှာ ြပဿနာသစ်တရပ်သာ ြဖစ်သည်''ဟူ၍ ေရးသားထားေလသည်။
လန်ဒန်တက္ကသိုလ်၌လည်း ြမန်မာ-အဂင်္လိပ်အဘိဓာန်တေစာင်ြပုလျက်ရှိသည်။ (အ) သရပင် မြပီးေသး၊ ၄-တွဲမျှထွက်ေလြပီ။ ထိုအဘိဓာန်မှာ နှစ်ရှည်လများ ြကာဦးမည်ဟု သိရသည်။ ေခတ်များေြပာင်းလဲလျက်ရှိရာ အချို့စကားများသည် ေခတ်ေနာက်ကျကျန်မည်ပင် စိုးရိမ်ရေလသည်။
မည်သို့ပင် ဆိုေစကာမှု (Tongues like government have a natural tendencyto degeneration) ဟူ၍ဘာသာစကားသည် ြပည်ပိုင်အစိုးရကဲ့သို့ ဓမ္မတာအေလျာက်ပျက်စီးရာဘက်သို့ ေရှးရှုသွားြကစြမဲတည်း''ဟူ၍ အဂင်္လိပ်စကားသည်ရှိ၏။ ဤအေြကာင်းကိုေပါရာဏများနှင့်ေရးထားေသာ မဟာသီလဝံသ၏''ေပါရာယနဝတ္ထု၊ ရာဇဝင်ေကျာ်''စာအုပ်များက သက်ေသခံလျက်ရှိေလသည်။ ထို့ေြကာင့် ဘာသာစကားအချို့သည် ေပျာက်ပျက်လျက်ရှိြပီးဘာသာစကားအသစ်အသစ်များလည်း တိုးပွါးလျက်ရှိေလသည်။ ယခုေခတ်အခါ၌ ေတာ်လှန်ေရး အစိုးရ၏အားေပးကူညီမှုြဖင့် ဘာသာရပ်အသီးသီးမှ စာအုပ်များကို ဘာသာြပန်ဆိုလျက်ရှိြကရာဘာသာစကားအသစ်တည်ထွင်မှုများ ပို၍များလာေလသည်။
ထိုမှတပါး ြမန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ကို ချမှတ်ကာ ြမန်မာများ ခရီးဆက်သွားေနြက သြဖင့် ေတာ်လှန်ေရးအစိုးရေခတ် ြမန်မာေဝါဟာရအသစ်များ တိုးပွါးလျက်ရှိသည်။ ဤသို့ေသာ ေဝါဟာရများကို တသီးတသန့် စစ်တမ်းထုတ်ကာ သုေတသန ြပုထားသင့်လှေပသည်။
ေလ့လာရန် အဘိဓာန်ဆိုင်ရာစာေပများ
၁။ တက္ကသိုလ် ြမန်မာအဘိဓာန်(ဦးဝန်-ဦးတင်လှ)
၂။ ပါဠိ-ြမန်မာအဘိဓာန်(ဦးဟုတ်စိန်)
၃။ သတ်ပံုအဘိဓာန် မိတ်လင်စံု(ဦးအုန်းေရွှ)
၄။ ယုဒသန်အဘိဓာန်
၅။ ြမန်မာအဂင်္လိပ်အဘိဓာန်(ေဂျ-ေအ-စတူးဝပ်၊ စီဒဗလျူ-ဒန်း၊ ဦးခင်ေမာင်လတ် ေဒါက်တာ
လှေဖ၊ အိတ်(ချ်)အက်(ဖ)စားလ်)
၆။ တက္ကသိုလ် အဂင်္လိပ်-ြမန်မာအဘိဓာန်(ေဒါက်တာဘဟန်)
၇။ အဂင်္လိပ်-ြမန်မာအဘိဓာန်(ဦးထွန်းြငိမ်း)
၈။ ေပါရာဏအဘိဓာန် (ဦးဖိုးကျား)
၉။ ေဝါဟာရတ္ထပကာသနီကျမ်း
၁၀။ အဘိဓာနပ္ပဒိပိကာနိဿယ(ေတာင်ေပါက်ဆရာေတာ်ဦးစက္ကပါလ)
၁၁။ ြမန်မာနိုင်ငံသုေတသနဂျာနယ်၊ (၁၉၆၄- ဇွန် အတွဲ-၁)
၁၂။ ¤င်း...၁၉၆၂- ဇွန် အတွဲ-၁။ Some of the Problem of a Lexicographer by Dr.BaHan.
၁၃။ ၁၉၅၈-ေမလ၊ အတွဲ-၂(က) Some Ean; by Reformecy to the Fit of Burmese English Dictionary of 1826-E.P.Quingcy.
အဘိဓာန်သံုးစွဲေလ့လာနည်း သင်ခန်းစာ
တက္ကသိုလ်ြမန်မာအဘိဓာန် (က-မှ-ဆ)အထိ အသံုးြပုရန်ြဖစ်သည်။
(က) စကားလံုး စာလံုးေပါင််းများ ဤအရာ၌ ြမန်မာစာေရးထံုးနှင့်သတ်ပံုကျမ်းများလည်း ညှိနှိုင်းေလ့လာြကရေပမည်။ သို့ေသာ် နိုင်ငံေတာ်အစိုးရ၏စံ-သတ်ပံုချုပ်ထွက်ြပီးပါက ထိုစံသတ်ပံုအရသာလျှင် လက်ခံရမည်သာြဖစ်သည်။
ပံုစံဆိုရေသာ် ''က''အဘိဓာန် စာမျက်နှာ ၈၄-၌
ကျက်သေရ - နံ=မဂင်္လာ၊ မဂင်္လာရှိြခင်း၊ တင့်တယ်ြမင့်ြမတ်ြခင်း။ (ေဝါလီ ၂၃ဝရှု)
ြကက်သေရ-ရှု၊ ပုဂံေကျာက်၊ မွန်၊ ဂျာ်ဂျီ
ြမန်မာကျက်သေရ။
ဤ၌ အပင့်အရစ် ၂-မျိုးရှိေြကာင်းြပကာ အဘိဓာန်ဆရာက အတ္တေနာမတိြပု၍ တခုသာမြပေချ၊ဖက်မလိုက်လဲ။ အရစ်ြကက်သေရမှာလည်း-
''က''အဘိဓာန်စာမျက်နှာ-၁၂၁။
ြကက်သေရ - နံ ၁။ ေကာင်းြမတ်ထူးြခားေသာဂုဏ်တို့နှင့်ြပည့်စံုြခင်း၊ တင့်တယ်
ြခင်း၊ မဂင်္လာရှိြခင်း။
၂။ ဘုန်းတန်ခိုးအစိုးရေသာအြဖစ်။ ေြမြပင်အလံုး၌၊ ဘုန်းြကက်
သေရေတာ်ကို နှံ့ေစလတ္တည်း(ရာေကျာ် ၈၂၊)
၃။ ဂုဏ်ယူဘွယ် ဂုဏ်တက်ဘွယ် အချက်တို့နှင့်ြပည့်စံုေသာ သက်ရှိ
သတ္တဝါသက်မဲ့အရာ။ ေတာရေကာင်ညွန့်၊ စိုေဘာင်ကွန့်သား၊
ေတာင်ကျွန့်ြကက်သေရ၊ (ဗိမာန်-၁၂)ြပည်ြကီးြကက်သေရ၊ မတ်
ေခါင်ေတွတွင်၊ (ေကာ-၃၈၊)
၄။ ဘုန်းပညာ''ပုညာ ပညာ၊ နှစ်ြဖာခွဲေဝ၊ ြကက်သေရထွန်းညှိ၊ အ
နက်ရှိသား၊ သီရိတတန်''(ပဥ္စာနိဂံုး-၇)ကျက်သေရရှု-၍ဟူလည်း
ဆိုထားသည်။
ဤ၌ - (က) စကားလံုး၏စာလံုးေပါင်း။
(ခ) စကားလံုး၏ဗျူပ္ပတ္တိအဓိပ္ပါယ်၊
စကားလံုး၏အနက်အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်၊
(ဂ) စကားလံုး၏အဓိပ္ပါယ်တူစကားများ၊
(ဃ) စကားလံုး၏မူလရင်းြမစ် ြဖစ်ေပါ်လာပံု၊
(င) စကားလံုး၏ဆင်းသက်ေပါက်ပွားလာပံုများကိုြပထားေလသည်။
ယုတ္တိတန်သည့်ကျက်သေရ၏မူလရင်းြမစ်နှင့်စကားလံုးဆင်းသက်ေပါ်ေပါက်လာပံု များကိုသာ ေဖါ်ြပေလသည်။ ထိုမှဆက်၍ ရွာဓေလ့ ရပ်ဓေလ့ အသံုးအနှုန်းြဖစ်ေသာ ြကက်သေရခန်း၊ ြကက်သေရတိုက်ကိုဆက်၍ ေတွ့ရမည့်ြကက်သေရေဆာင်မှာ ထူးြခားေသာ ဂုဏ်နှင့်ြပည့်စံုေသာပုဂ္ဂိုလ်ဟု ေတွ့ရသည်။
ြမန်မာသဒ္ဒါနည်းအရ နံ=နာမ်။ ြကိ=ြကိယာ၊ ြကိပစ္စည်း=ြကိယာပစ္စည်း၊ ြကိဝိ=ြကိယာဝိေသသန။ နံစား=နာမ်စား စသည် ရှင်းလင်းချက်များကိုလည်း ေတွ့ရမည်။ ေပါရာဏစကားနှင့်ပတ်သက်၍ အဘိဓာန်စာမျက်နှာ-၆၀ ၌ကုန်းေစာ=နံ(ေပါ)ညီညွတ်ြခင်း၊ စက်ရံု၊ သင်းချပ်တီး(ေပါ=၁၈၉)ဟူ၍ ေတွ့ရေပမည်။
စာမျက်နှာ-၁၆ ၌ကာတစ်=နံ(ကာလသံုးစကားရိုင်း)မိန်းမတို့၏တင်ပါးဆံု(မန္တေလးဆံုတံဆိပ်ေဆးဆိုင်၏အမည်)ဒီဆူဇာေဆးတိုက်၏အမည်လည်း ြဖစ်သည်၊ ကာတစ်တိုက်ဟု ယခုတိုင်ေခါ်ြကသည်။
က စာမျက်နှာ ၆-
ကနစိုး=နံ(ဘန်း)ဇာတ်မင်းသား၊
စာမျက်နှာ ၂၅
ကာနီ(နီ) ေကာ-ြကိ၊ (ဘန်း) လင်မယားအြဖစ်ေပါင်းသင်းသည်။
''တကာေလးနှယ်၊ ေချာလိုက်ေလ၊ ကာနီေကာလိုက်ရ၊ အေဟာဝတ ဪေကာင်းေလ
စွ ေကာင်းေလစွ၊'' (ဟံ ၂-၆၄၈)
''စိတ်သာလက်ေြဖ၊ ေပါင်တိုေဘနှင့်ကာနီေကာေရာပ''(ပဒု ၁၅)
ဤဘန်းစကားမှာ ေရှးေခတ်သံုးဘန်းစကား ြဖစ်သည်။ ယခုအခါ ြမန်မာဘန်းစကားစာအုပ်များ ထွက်ေနေပသည်။ လှသမိန်၏ြမန်မာဘာသာြဖင့်ြပုစုေသာ စာအုပ်များရှိသည်။ ြမန်မာအဘိဓာန်ေလ့လာရာ၌ ရခိုင်၊ ဟိန္ဒူ၊ ပါရှင်၊ တရုပ်၊ ဂျပန်၊ မွန်၊ ယိုးဒယားမှ ရရှိ ေသာ စကားများကို ေတွ့ရှိြကရေပမည်။
